Hoe zorg je dat bewoners van hoogbouw hun afval gaan scheiden? TU-student Iris Groot Koerkamp bedacht ‘Schone Start’, een welkomstbox voor verhuizende Rotterdammers. Een slim idee nu afvalscheiding in hoogbouw steeds urgenter wordt. Op dit moment bestaat al 80% van de woningen in de steden uit midden- en hoogbouw en de verstedelijking zal de komende jaren alleen maar verder toenemen. Dit onderwerp werd opgepakt door de Cities Hub van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability.
De uitdagingen van afvalscheiding
Ook Rotterdam wil de komende decennia fors uitbreiden. Alleen al in het stadscentrum moeten 50.000 nieuwe inwoners een plek krijgen, vooral in hoogbouw. Tegelijkertijd wil de stad in 2050 volledig circulair zijn. Afvalscheiding zal daarom een flinke impuls moeten krijgen. ‘Afvalscheiding klinkt misschien saai, maar er zitten verschillende uitdagingen aan vast’, zegt de coördinator van de Cities Hub, stedenbouwkundige Tjerk Wobbes van bureau Plein06. ‘Dit is typisch een opgave waarbij meerdere issues en partijen samen komen en een interdisciplinaire aanpak vraagt. Een ideale casus waar ambitieuze studenten vanuit verschillende invalshoeken hun tanden in kunnen zetten.’
In hoogbouw is afvalscheiding al lastiger. De stad raakt daarbij steeds meer verdicht en de afvalproductie per vierkante meter neemt toe.’
Meer restafval bij hoogbouw
In Rotterdam wordt slechts 30% van het huishoudelijk afval gescheiden, tegen een landelijk gemiddelde van 58%. Dat heeft onder andere te maken met het grote aandeel hoogbouw in de havenstad. De bewoners van hoogbouw hebben in verhouding meer restafval dan die van laagbouw. ‘Dat is op zich niet verrassend’, zegt Wobbes. ‘In hoogbouw is afvalscheiding lastiger. De stad raakt daarbij ook steeds meer verdicht. De afvalproductie per vierkante meter neemt toe, terwijl er minder ruimte is om met afvalscheiding om te gaan. Er zijn daarnaast nog andere ruimteclaims, bijvoorbeeld vanuit wateroverlast en klimaatverandering.’
Bij de bewoners thuis
Dat was reden voor de studenten van de Cities Hub op zoek te gaan naar innovatieve oplossingen voor afval in de grote stad, ieder vanuit zijn eigen expertise, zoals urban development, logistiek, businessmodelling en procesoptimalisatie.
Iris Groot Koerkamp, masterstudent Integrated Product Design van de TU Delft, richtte zich op de bewoners van hoogbouw: ‘Afvalscheiding begint bij de bewoner thuis. Ik was benieuwd welke factoren bepalend zijn bij wel of niet afval scheiden.’
240 Foto’s
Kratten, boodschappentassen en prullenbakken in allerlei soorten en maten. Iris verzamelde 240 foto’s van deze door bewoners zelf bedachte afvalscheidingssystemen. ‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden’, vertelt Iris. ‘Opvallend was dat fanatieke afvalscheiders niet per se een professioneler systeem hadden, maar vooral veel consistenter te werk gaan.’ Naast de fotostudie organiseerde Iris een workshop met bewoners om zicht te krijgen op het gedrag bij afvalscheiding. Dit resulteerde in een lijst met maar liefst 28 factoren die van invloed zijn.
Help, ik heb geen systeem
‘Toen werd me pas echt duidelijk wat het dilemma is bij afvalscheiding’, zegt Iris. ‘Bewoners hebben geen systeem, fysiek noch mentaal. De moeite die het kost om een eigen afvalscheidingssysteem op te zetten speelde eigenlijk een grotere rol dan de motivatie zelf. Ik ontdekte dat bewoners best veel zelf moeten uitzoeken: waar zijn de containers, welke materialen kun je scheiden, welke afvalbakken zijn daarbij handig? Dat is best veel inspanning als je niet zo gemotiveerd bent en dat is vaak reden om af te haken.’
De moeite die het kost om een eigen afvalscheidingssysteem op te zetten speelt een grotere rol dan de motivatie’
Persona’s en hun gedrag
Op basis van dit overzicht definieerde Iris een aantal persona’s. De Skeptic bijvoorbeeld is kritisch en twijfelt of afvalscheiding wel echt zin heeft. ‘Deze mensen moet je informeren over wat afvalscheiding precies inhoudt en wat het oplevert. Zij hebben behoefte aan feiten’, legt Iris uit. ‘De Enthusiast hoef je eigenlijk alleen nog maar te faciliteren, de rest gaat vanzelf.’ Iris richtte zich binnen haar onderzoek op de Potential: ‘Deze persoon is niet actief bezig met afvalscheiding, staat er wel voor open, maar vindt het nu nog geen prioriteit of het kost hem te veel moeite.’
Duwtje in de rug
De Gemeente Rotterdam was erg benieuwd naar dit onderzoek. ‘De centrale vraag was: hoe kunnen we deze potentiële afvalscheider op het juiste moment overtuigen en wat heeft hij daarvoor nodig?’ Samen met Daan van den Elzen, adviseur Afvalinzameling & Hergebruik bij de Gemeente Rotterdam, bedacht Iris dat er één ideaal moment is om de mensen te overtuigen van het nut van afvalscheiding: ‘Als je verhuist naar een nieuwe woning is dat een mooie gelegenheid om afvalscheiding te introduceren in het huishouden. Je begint dan meteen met een schone start.’
Innovatief en haalbaar
Iris legde verschillende ideeën voor aan een panel bewoners en aan de Gemeente Rotterdam. ‘Samen met Daan heb ik gekeken of mijn voorstellen haalbaar, wenselijk en innovatief zijn. Sluiten de ideeën aan bij waar de gemeente zelf al mee bezig is, passen ze binnen het bestaande systeem?’ Een maand later was Schone Start een feit: een compleet welkomstpakket met informatie over en faciliteiten voor afvalscheiding in de woning.
Ik heb gekeken of mijn voorstellen haalbaar, wenselijk en innovatief zijn. Sluiten de ideeën aan bij waar de gemeente zelf al mee bezig is, passen ze binnen het bestaande systeem?’
In de brievenbus
Het pakket ligt binnen een week na verhuizing in de brievenbus. Iris: ‘Met Schone Start willen we nieuwe bewoners op een proactieve manier informeren over afvalscheiding en ze helpen met het opzetten van een eigen systeem.’ Het pakket bevat onder meer een plattegrond met afvalcontainers in de wijk en hulpmiddelen voor het opzetten van een eigen afvalscheidingssysteem, zoals een kartonnen doos en een tas.
Gemak dient de mens
‘De reacties zijn overwegend positief. Men was te spreken over de informatie over afvalscheiding’, zegt een trotse Iris. In bijna alle woningen heeft de kartonnen doos een plek gekregen in de keuken, al dan niet gevuld met oud papier of lege flessen. ‘Ook hing bijna overal de wijkkaart met de containers ergens aan de muur, al was het voor veel bewoners blijkbaar een brug te ver om hiervoor plakband te vinden. Dat zegt wel iets over hoe makkelijk je iets moet maken!’
Professionaliteit van studenten
Ook de Gemeente Rotterdam is tevreden met dit resultaat. ‘Ik ben zeer verrast door de professionaliteit van de studenten van Cities Hub’, zegt Van den Elzen van de Gemeente Rotterdam. ‘Indrukwekkend hoe Iris tot haar inzichten is gekomen en dit heeft verwerkt tot zo’n tastbaar, concreet ontwerp.’ In het najaar van 2019 gaat Iris, in samenwerking met de Gemeente Rotterdam, Schone Start testen in een pilot met 400 huishoudens. Een mooier begin van je carrière kan je je bijna niet wensen.
Nederlandse gemeenten zamelden in 2018 8,5 miljard kilogram huishoudelijk afval in. Dat komt overeen met 494 kilo per inwoner. Daarvan was 206 kilogram gemengd restafval en 288 kilogram gescheiden ingezameld afval. Het gemiddelde percentage gescheiden ingezameld afval was 58% in 2018, de overige 42% is restafval. Bron: CBS
