Werken met grote datasets betekent nadenken over de ethiek van deze data. Het recente schandaal rond Facebook en Cambridge Analytica onderstreept nog eens dat een kritische ethische benadering noodzakelijk is, zeker in de wetenschap en het publieke domein. Dat voor veel vraagstukken datasets gebruikt kunnen worden betekent nog niet dat het mag; data mogen gebruiken wil nog niet direct zeggen dat het wenselijk is. En wanneer er uiteindelijk wordt gekozen voor de inzet van data voor het beantwoorden van vraagstukken of het verbeteren van dienstverlening, blijven er fundamentele vragen rondom ethiek en privacy bestaan. Van wie zijn de data eigenlijk? Hoe zorgen we ervoor dat veiligheid en privacy worden gewaarborgd? Hoe betrekken we de mensen wiens data worden gebruikt?
Rondom deze vragen organiseerden het Centre for BOLD Cities en de Rotterdamse Kenniswerkplaats Urban Big Data het seminar ‘The Ethics of Big Data’. Tijdens het seminar kwamen wetenschappers uit Leiden, Delft en Rotterdam samen met gemeenteambtenaren om belangrijke ethische kwesties rondom (big) data te bespreken. De toon werd direct gezet door prof. dr. Jeroen van den Hoven, hoogleraar Ethiek en Technologie aan de TU Delft, die aangaf dat bespreken alleen niet genoeg is.
De theorie is interessant, stelde Van den Hoven, maar de belangrijkste ethische waarden zullen moeten worden verankerd in het ontwerp van de systemen die data gebruiken. ‘Als we geen systemen ontwerpen die aan onze waarden voldoen,’ zei hij, ‘kunnen we verwachten dat commerciële partijen zelf die systemen gaan ontwerpen. Hun belangrijkste doelen richten zich op heel andere zaken dan publieke waarden.’
Bevolking betrekken bij de ontwikkeling van de smart city
Ethiek is zodoende een kwestie van meer dan alleen bepalen welke waarden we belangrijk vinden. Maar het ondernemen van actie reikt verder dan het onderscheid tussen het publieke en het commerciële belang. Mediawetenschapper dr. Jiska Engelbert (Erasmus Universiteit), die o.a. onderzoekt hoe de stad en de smart city nu precies gedefinieerd worden, richtte zich in haar presentatie op wat gemeenten kunnen doen. Steden, zei Engelbert, kunnen namelijk veel meer doen om hun bevolking te betrekken bij de ontwikkeling van de smart city en beleid dat gebruik maakt van (big) data.
Ze wees onder anderen op de SHARED-methode die het Centre for BOLD Cities in de afgelopen jaren ontwikkelde. De SHARED-principes veronderstellen dat burgerparticipatie moet voldoen aan zes belangrijke voorwaarden: de S van Sustainable, de H van Harmonious, de A van Affective, de R van Relevant, de E van Empowering en de D van Diverse. Zo kunnen steden en onderzoekers ervoor zorgen dat meer mensen in de ontwikkeling van de (digitale) stad worden betrokken dan de ‘usual suspects’ die normaliter het snelst aanhaken bij digitale stedelijke ontwikkelingen, en dat burgerparticipatie daadwerkelijk inhoud en invloed heeft.
Basisprincipe: hoeveelheid data beperken
Dr. Jason Pridmore (Erasmus Universiteit), de derde spreker op het ‘Ethics of Big Data’-seminar, sprak ten slotte over veiligheid van stedelijke data. Hij wist de zaal met een aantal prikkelende stellingen op scherp te zetten, maar richtte zich uiteindelijk op een vraag die nauw samenhangt met de ethiek van data-onderzoek en -toepassing: hoe zorgen we ervoor dat de veiligheid van de data wordt gewaarborgd, en hoe zorgen we ervoor dat de privacy van burgers niet in het gedrang komt? Hoewel burgers enorm kunnen profiteren van slimme technieken en data-analyse door gemeenten, moet de hoeveelheid data wel beperkt worden. Dat moet, stelde Pridmore, een basisprincipe zijn. ‘De manier waarop een probleem wordt gedefinieerd veronderstelt al een bepaald antwoord op de vraag,’ voegde hij daaraan toe.
De ethiek van (big) data: het is een onderwerp dat evenveel vragen als antwoorden oproept, en een terrein waarop nog meer dan genoeg werk te verzetten is. De vooraanstaande sprekers tijdens het seminar van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities en de Kenniswerkplaats Urban Big Data onderstreepten dat eens te meer.
