Tijdens het symposium 'The Circular Economy & Limits to Growth' van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability gaf milieu-econoom Rutger Hoekstra het slotwoord over hoe we maatschappelijke vooruitgang kunnen meten zonder alleen te kijken naar ons Bruto Binnenlands Product (BBP). Zijn pleidooi voor een alternatieve kijk op het BBP leidde tot veel discussie.
Internationaal is er steeds meer kritiek op de dominantie van het BBP als maatstaf voor welvaart. Het algemene uitgangspunt is: Een hoger BBP is goed voor een land, een daling slecht. Maar is dat macro-economische uitgangspunt nog houdbaar in deze tijd en hoe kunnen we factoren als klimaatverandering mee laten tellen? Hoewel er vele pogingen zijn gedaan om een ander meetsysteem te creëren, domineert het BBP nog altijd de nationale en internationale politiek en is het de fundering van het binnenlands en buitenlands beleid. Steeds meer organisaties, tot aan de VN toe, zijn bezig met het ontwikkelen van andere meetsystemen. Deze nieuwe kijk op welvaart en welzijn wordt de Beyond GDP -beweging genoemd.
Econoom Rutger Hoekstra, als onderzoeker verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit Leiden, schreef het boek Replacing GDP by 2030. Daarin pleit hij voor een nieuw systeem dat niet alleen het nationaal inkomen meet, maar ook indicatoren voor bijvoorbeeld welvaartsverdeling, welzijn en duurzaamheid meeneemt. Hoekstra sprak hierover op 28 januari tijdens het symposium The Circular Economy & Limits to Growth van het Leiden-Delft-Erasmus Centre for Sustainability. In aanloop naar het symposium stelden wij hem vijf vragen over zijn boek en over de impact van wetenschap op veranderingen in de maatschappij.
Wat was de aanleiding om dit boek te schrijven?
Ik begin het boek met: 'This book was born out of frustration' maar het is zeker geen deprimerend boek, het geeft juist hoop. In het boek stel ik namelijk een Beyond GDP harmonisatieplan voor. Het boek ben ik gaan schrijven omdat ik het niet eens was met de richting waarin de Beyond GDP-beweging ging. Ik was onderdeel van deze community die zich richt op het ontwikkelen van nieuwe indicatoren die meten hoe het met de samenleving gaat. Maar de constant uitdijende set van indicatoren leidde tot een brei van alternatieven. Ik dacht: dit schiet niet op. Terwijl, het BBP is overal ter wereld hetzelfde en heeft dat probleem niet. Ik heb even afstand moeten nemen om dit boek te kunnen schrijven. Daarin stel ik: versnipperd gaan we het niet oplossen. Als we als gemeenschap geen verenigde boodschap hebben is het kansloos.'
'Wat maakt het BBP nou zo succesvol als indicator? We moeten eigenlijk met veel bewondering naar het BBP kijken en leren waarom het al zo lang wordt gebruikt in beleidsbeslissingen. Voor een succesvolle vervanging van deze indicator en om tot een gezamenlijk meetsysteem te komen, is samenwerking cruciaal, zodat alle landen die nieuwe indicator accepteren en gebruiken.'
Met jouw onderzoek wil je iets veranderen in de samenleving. Wat zie jij als belangrijkste taak voor jezelf als wetenschapper?
'Ik zie voor mijzelf twee taken. De eerste is de harmonisatie van indicatoren naar een wereldwijd bruikbaar systeem dat meet hoe de samenleving ervoor staat. De tweede taak is het creëren van beleidsinstrumenten op basis van dat meetsysteem. Je moet namelijk ook kunnen beslissen en acteren acties op basis van de indicatoren. Dat zie je ook bij het BBP: het is niet alleen een cijfer, maar het dient als basis voor allerlei modellen voor beleid. Gelukkig is er een aantal landen dat hierin voorop loopt. Zo heeft Nieuw-Zeeland vorig jaar voor het eerst een begroting op basis van welzijn gepresenteerd.'
Wat betekent impact voor jou als wetenschapper?
'Ik beschouw een publicatie niet als het einddoel. Ik weet niet of alle wetenschappers dat hebben, maar ik heb wel eens het idee dat de publicatie in een belangrijk wetenschappelijk tijdschrift iets te vaak als einddoel wordt gezien. Zo heb ik er zelf nooit tegenaan gekeken. Onderzoek heeft impact als het iets verandert, bijvoorbeeld door een probleem te adresseren of de gedachten van mensen te beïnvloeden. Ik denk dan ook dat het echte criterium voor impact van wetenschap moet zijn: heeft het iets veranderd in de samenleving, het maatschappelijk debat of de publieke opinie?'
Jij pleit ook voor meer samenwerking tussen wetenschappers. Zie jij in je omgeving al voorbeelden van multidisciplinair onderzoek?
'Ik heb veel in internationale werkgroepen gezeten en gezien dat het uitdagend is om met verschillende disciplines te overleggen. Je zit dan bijvoorbeeld met economen, politicologen en natuurkundigen bij elkaar. Heel verschillende achtergronden maar er zijn toch ook overeenkomsten en de sfeer is natuurlijk cruciaal. Bij multidisciplinaire samenwerkingen moet je tijd investeren om elkaars taal te begrijpen, je bent allemaal gewend om je tussen je vakgenoten op eenzelfde manier uit te drukken. Dat is belangrijk om je te realiseren bij dergelijke samenwerkingen.'
Tot slot: Wie moet jouw boek echt lezen?
'Ik had het over die twee doelen die ik belangrijk vind als wetenschapper: harmoniseren van het meetsysteem en een breder beleid ontwikkelen. Op het gebied van harmonisering zou ik zeer vereerd zijn als António Guterres - de secretaris-generaal van de Verenigde Naties - mijn boek leest. Op het gebied van het ontwikkelen van een breder beleid: de minister van financiën, Wobke Hoekstra. Met hem zou ik willen bespreken hoe we tot een begroting kunnen komen die op basis van brede welvaart, dus inclusief welzijn en klimaat, is opgesteld.'
Ontwikkelingen op het gebied van nieuwe indicatoren
Zowel internationaal vanuit de Verenigde Naties als in eigen land het Ministerie van Economische Zaken en het Centraal Bureau voor Statistiek wordt er gewerkt aan nieuwe indicatoren naast het BNP (nationaal inkomen). In de Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals 2019 beschrijft het CBS hoe de welvaart zich in de brede zin van het woord zich in Nederland ontwikkelt. Het gaat daarbij om zowel de economische als de ecologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van welvaart. De Monitor bevat ook recente cijfers over de voortgang en Europese positie van Nederland m.b.t. de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties.
Lees hier de webpublicatie van de Monitor Brede Welvaart
