‘Misverstanden juichen wij van harte toe’ zegt Bart Barendrecht in dit interview over multidisciplinair samenwerken. Maar hoe organiseer je co-creatie met wetenschappers in andere werelddelen? Leiden-Delft-Erasmus wil internationaal kennis delen én ophalen rondom de grote maatschappelijke vraagstukken.
Zoals verstedelijking, klimaatverandering, digitaliserig en gezondheid. Eind oktober reist daarom een delegatie van 27 wetenschappers, allemaal werkzaam aan de drie Zuid-Hollandse universiteiten in Leiden, Delft en Rotterdam, af naar de Indonesische hoofdstad Jakarta om deel te nemen aan de LDE-BRIN Academy.
Vijf dagen lang verdiept het team zich daar samen met Indonesische collega’s in de vaak complexe stedelijke problemen die onze mondiale samenleving kenmerken. Spannend, vindt LDE-projectcoördinator Bart Barendregt: ‘Co-creatie over de landsgrenzen heen is een enorm interessant idee. Ik ben echter heel benieuwd wat het concreet gaat opleveren als we straks met allerlei wetenschappers van heel divers pluimage in de zaal zitten.'
'Een antropoloog verstaat onder begrippen als duurzaamheid of ontwikkeling immers iets anders dan iemand met een achtergrond in managementstudies. Ik verwacht dat er veel misverstanden zullen ontstaan en dat juichen wij als organisatie van harte toe. Bij productieve frictie hebben we als wetenschappers veel te winnen.’
Het vijfdaagse academieprogramma in Jakarta wordt georganiseerd door de Indonesische nationale wetenschapsorganisatie BRIN (Badan Riset Dan Inovasi Nasional) en het universitaire samenwerkingsverband LDE (Leiden-Delft-Erasmus Universities). Op het programma staan lezingen, discussies, veldbezoeken en een workshop over wetenschappelijk schrijven. Ook is het de bedoeling dat potentiële onderzoekssamenwerking tussen Nederland en Indonesië wordt verkend.
Barendregt: ‘De schrijfworkshop duurt in totaal twee dagen. We zullen onder meer de internationale standaarden voor hoe een academische publicatie er uit moet zien onder de loep nemen. Dan moet je denken aan heel basale dingen als het formuleren van een goede onderzoeksvraag en hoe je om moet gaan met methodologische verantwoording. Op de lange duur is dat natuurlijk gericht op meer samenwerking met onze Indonesische collega’s.’
Etnisch diverse buurten
Inhoudelijk zal de LDE-BRIN Academy inzoomen op het thema ‘Smart, Sustainable and Healthy City in Post COVID-19 Indonesia’, en is vormgegeven langs vier inhoudelijke lijnen: digitalisering, gezondheid in de stad, duurzaamheid en urbane diversiteit. Alle vier zijn dat thema’s die spelen in alle wereldsteden, legt Barendregt uit.
Wetenschappers met verschillende nationaliteiten en achtergronden kunnen daarover dus veel van elkaar leren: ‘In Jakarta zie je bijvoorbeeld veel etnisch diverse buurten. Die zijn niet door stadsplanners overhoop gehaald waardoor er, zoals in Europa vaak het geval is, getto’s zijn ontstaan. In Jakarta hebben mensen geleerd om samen te leven ongeacht de taal die iemand spreekt of de religie die aanhangen wordt. Daar kunnen Europeanen wel wat van leren.’
Hardop nadenkend laat Barendregt verschillende mogelijkheden van samenwerking de revue passeren. ‘Wat ik zelf graag zou doen is kijken naar hoe digitale technologie gebruikt kan worden om de staat scherp te houden. Dan kun je denken aan gemeenschapsprojecten die computerkits gebruiken om de luchtkwaliteit in verschillende delen van de stad te meten. Zo zou je de gevolgen van luchtvervuiling voor verschillende sociale groepen in kaart kunnen brengen. Zulke soortgelijke problemen spelen in alle wereldsteden. Wat je ermee doet hangt af van waar je bent opgegroeid. Wat wij willen doen is stoppen met over anderen praten en samen nieuwe ideeën ontwikkelen.’
Living lab
Als ‘proeftuin’ voor mondiale stedelijke problemen is de metropoolregio Jakarta uitermate geschikt. Na de Chinese agglomeraties Guangzhou en Shanghai, en de Japanse hoofdstad Tokio, is de Indonesische hoofdstad met ruim 30 miljoen inwoners de grootste stad van Azië. ‘Jakarta is een living lab van jewelste,’ vertelt LDE-decaan Wim van den Doel. ‘ Het is zo’n typisch Aziatische metropool die zich soms ten goede ontwikkelt, en soms ten kwade.'
'De uitdagingen in die uitdijende stad zijn enorm: soms is er te weinig water, soms te veel, er zijn problemen met afvalverwerking, terwijl miljoenen mensen met uiteenlopende achtergronden allemaal moeten samenleven. De regering heeft daarom besloten een compleet nieuwe hoofdstad te bouwen midden in het oerwoud. Ik vrees dat die nooit meer zal worden dan een kunstmatige ambtenarenstad. Het echte grootstedelijke leven zal in Jakarta blijven en dat houdt de stad interessant.’
Van den Doel is sinds februari 2020 Dean van de LDE-alliantie. Van huis uit historicus, hij publiceerde meerdere boeken over de Nederlandse inmenging in Indonesië. Tijdens de LDE-Indonesië-reis zal Van den Doel van de gelegenheid gebruik maken om ook namens een ander collaboratief LDE-programma in gesprek te gaan met partners: Space for Science and Society. ‘Dat programma staat los van de academie die we in Jakarta organiseren,’ legt hij uit.
‘Maar het idee is hetzelfde. Er zijn in Zuid-Holland veel mensen bezig met ruimtevaart, van de ingenieurs in Delft tot juristen en astronomen in Leiden en de School of Management in Rotterdam. Ook hier willen we internationaal de samenwerking opzoeken, om effectiever zeespiegelstijging of vegetatieontwikkeling vanuit de ruimte te monitoren. Allemaal zaken die Indonesië ook aangaan.’
De LDE-BRIN Academy maakt deel uit van LDE Global: een in de kinderschoenen staand programma dat wetenschappelijke samenwerking met het mondiale zuiden moet gaan bevorderen. ‘Veel mondiale maatschappelijke vraagstukken kun je niet alleen in Nederland oplossen,’ vertelt Van den Doel.
Als je geen samenwerking opzoekt met Afrika, Azië of Latijns-Amerika, zul je de wereld niet redden.'
‘Als je geen samenwerking opzoekt met Afrika, Azië of Latijns-Amerika, zul je de wereld niet redden. Maar je wil ook voorkomen dat we hier in Nederland alles gaan zitten uitdenken en aan de rest van de wereld uitleggen hoe het moet. We moeten leren van elkaar te leren. Door zo’n reis te organiseren proberen we omstandigheden te creëren die de kans op succesvolle academische samenwerking vergroten. We willen de academie volgend jaar herhalen in Afrika en Latijns-Amerika. Maar daarvoor moeten we eerst nog op zoek naar partners.’
Eerste stap
Ook voor Bart Barendregt is de academie in Jakarta een eerste stap naar meer internationale samenwerking. Idealiter leidt het project niet alleen tot meer interactie tussen universiteiten in verschillende landen, maar dwingt het deelnemende wetenschappers ook om de verbinding met de samenleving op te zoeken. ‘Het is voor wetenschappers heel gemakkelijk om onder disciplinegenoten te blijven hangen,’ besluit de Leidse antropoloog. ‘Dan kun je jezelf lekker in jargon verbergen. Juist het samenkomen met niet-vakgenoten is een extra motivatie om je eigen wetenschappelijke werk beter te leren vertalen. De frictie waar we op hopen dwingt onderzoekers om na te denken over wat ze nou eigenlijk aan het doen zijn.’
Wim van den Doel (1962) is Dean van het universitaire samenwerkingsverband Leiden-Delft-Erasmus Universities (LDE). Hij is tevens hoogleraar Geschiedenis en was van 2007 tot 2017 decaan van de Faculteit der Geesteswetenschappen aan de Universiteit Leiden.
Bart Barendregt (1968) is hoogleraar Antropologie van de Digitale Diversiteit aan het Instituut voor Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie van de Universiteit Leiden. Hij heeft sinds het begin van de jaren negentig ervaring met veldonderzoek in Indonesië, Maleisië en Singapore.
LDE Global is het programma van de Leiden-Delft-Erasmus Universiteiten dat inter- en transdisciplinaire onderwijs en onderzoek met partners uit de Majority World ondersteunt op het gebied van mondiale maatschappelijke uitdagingen.
Tekst: Hans Wetzels
