Nederland heeft veel profijt van de Europese samenwerking op het gebied van onderzoek en onderwijs. Een euro-sceptische uitslag bij de Europese Verkiezingen kan daar volgens Wim van den Doel veel afbreuk aan doen. 'Nederland krijgt als klein land door de Europese samenwerking de mogelijkheid om op een grotere schaal wetenschap te bedrijven.'
'Het belang van de Europese Unie voor het hoger onderwijs en het onderzoek in Nederland, kan nauwelijks worden overschat. Maar het vreemde is: we hebben het er eigenlijk nooit over', zegt Wim van den Doel, dean van de alliantie Leiden-Delft-Erasmus. 'Dan heb ik het vooral over Nederlandse politici. Het gaat bij het onderwerp Europa vaak over andere zaken: de boeren, migratie, noem maar op. Dat er ook Europese aandacht is voor onderwijs en onderzoek, nemen we eigenlijk een beetje als vanzelfsprekend aan.'
'Dat is op zich goed, maar we mogen natuurlijk niet achterover leunen. Nederland krijgt immers, als klein land, door de Europese samenwerking de mogelijkheid om op een grotere schaal wetenschap te bedrijven. Dan hebben we het over Horizon Europa (een meerjarig programma met een budget van ruim 90 miljard euro).'
'Dit betreft onder meer grensverleggend, nieuwsgierigheids-gedreven onderzoek, wat met name vorm krijgt in het ERC-programma (European Research Council). Ruim een half miljard euro uit dit ERC-programma is al terechtgekomen in Leiden, Delft en Rotterdam, een zeer belangrijke stimulans dus, boven op de reguliere NWO-financiering. Dit Europese onderzoek is bovendien erg breed, van Egyptologie tot AI.'
Van den Doel benadrukt dat Nederland het in Europees verband uitzonderlijk goed doet. We scoren bij de toekenning van de ERC-subsidies bovengemiddeld, vergelijkbaar zelfs met Duitsland en Frankrijk.
De EU is naast het onderzoek ook belangrijk voor onderwijs, stelt Van den Doel. 'Een van de meest succesvolle programma’s in het onderwijs, is het Erasmus-uitwisselingsprogramma. Daarmee kun je zonder veel moeite op een andere universiteit studeren en daar zelfs nog een klein beursje voor krijgen. Dat zijn echt hele vormende ervaringen voor studenten. Daarnaast zien we een interessante ontwikkeling met de oprichting van Europese universiteiten met gemeenschappelijke onderwijsprogramma’s, een initiatief van de Franse president Macron.'
Van het nieuwsgierigheids-gedreven onderzoek, waar Nederland zeer goed in is, moet je gewoon afblijven.'
Onder druk
Deze Europese programma’s en de financiering daarvan, staan volgens Van den Doel momenteel wel op verschillende manieren onder druk. 'Ten eerste zal een deel van het Europese budget worden omgebogen richting defensie, gezien de huidige geopolitieke situatie. Dit moet wat mij betreft niet ten koste gaan van sommige onderdelen van het onderzoekslandschap. Van het nieuwsgierigheids-gedreven onderzoek, waar Nederland zeer goed in is, moet je gewoon afblijven. Nederland zou er voor moeten pleiten om met name de ERC-gelden ongemoeid te laten.'
De Europese financiering staat volgens Van den Doel nog op een andere manier onder druk. 'Er wordt in Nederland in bepaalde politieke kringen, een generiek pleidooi gehouden voor een lagere afdracht aan Europa. Dat geldt dan vooral voor de partijen die meer aan de rechterkant van het politieke spectrum zitten. Die lagere afdracht is zelfs al ingeboekt in het nieuwe Hoofdlijnenakkoord.'
Het algemene ‘minder-Europa’-sentiment zou wel eens als een boemerang kunnen terugkomen.'
'Daarmee loop je volgens mij het risico dat andere landen die lagere afdracht zullen gaan compenseren op gebieden waar Nederland nu sterk profiteert, namelijk het onderzoek. Dus het algemene ‘minder-Europa’-sentiment zou wel eens als een boemerang kunnen terugkomen.'
Daarnaast bestaat volgens Van den Doel de mogelijkheid dat er, na de uitkomst van de Europese Verkiezingen, andere politieke prioriteiten zullen worden gesteld. Bijvoorbeeld dat er meer geld zal gaan naar de agrarische sector, of naar de bewaking van de Europese buitengrenzen. 'Dan wordt het onderzoeksbudget extra kwetsbaar. En dan schiet Nederland, met zijn zuinige opstelling, wellicht in zijn eigen voet.'
'Ik vind het belangrijk dat men zich in het stemhokje bij de Europese Verkiezingen realiseert hoezeer Nederland profiteert van Europa, zeker op het gebied van onderwijs en onderzoek. En dat een houding om minder in Europa te willen investeren, een bedreiging kan worden.'
Internationalisering
‘Meer EU’ zal in het algemeen ook meer internationalisering betekenen in het hoger onderwijs. Die internationalisering van het hoger onderwijs is in Nederland momenteel een politiek thema. In bepaalde politieke kringen is het gevoel dat dit in Nederland is doorgeschoten, mede ook door ons financieringsmodel. Men wil bijvoorbeeld het aantal Engelstalige bachelor-opleidingen terugdringen. Hoe kijkt Van den Doel daar tegen aan?
'We moeten erkennen dat er in Nederland wat dit betreft op sommige plekken uitwassen zijn ontstaan. Maar je moet het wel van geval tot geval bekijken. Sommige opleidingen moet je wel internationaal aanbieden, anders zijn ze überhaupt niet levensvatbaar.'
Door internationalisering is de kwaliteit zeker door omhoog gegaan.'
'De Nederlandse universiteiten zijn de laatste veertig jaar veel internationaler geworden. Het was veertig jaar geleden eigenlijk ondenkbaar dat er wetenschappers vanuit Amerika naar Nederland kwamen. Dat is nu totaal anders. En die ontwikkeling is heel positief geweest; de kwaliteit is er zeker door omhoog gegaan. De wetenschap is een internationaal speelveld geworden en Nederland heeft daar veel baat bij gehad.'
'Kijk naar wat er nu gebeurt in het Verenigd Koninkrijk. Daar staan sommige universiteiten op omvallen omdat ze de buitenlandse studenten door allerlei maatregelen niet meer kunnen aantrekken. En hun toptalent verdwijnt naar de landen van de EU. Dat zou, in theorie, ook in Nederland kunnen gebeuren.'
Europese Verkiezingen: impact voor maatschappelijke vraagstukken
Leiden-Delft-Erasmus Universities besteedt in aanloop naar de Europese Verkiezingen aandacht aan actuele thema's. Wat is de invloed van de EU hierop, nu en in de toekomst? Vanuit verschillende vakgebieden schijnen wetenschappers hierop hun licht. Tot en met 6 juni 2024 zullen er 6 interviews verschijnen vanuit de Universiteit Leiden, TU Delft en Erasmus Universiteit Rotterdam. Volg de serie via deze site en via LinkedIn van Leiden-Delft-Erasmus Universities.
