Van kunstcriminaliteit bestaat een geromantiseerd beeld, mede dankzij Netflix series zoals Lupin en White Collar. Natuurlijk is de werkelijkheid een stuk treuriger, en minder romantisch. Dr. Naomi Oosterman van de Erasmus School of History, Culture and Communication doet onder andere onderzoek naar kunstcriminaliteit, de handhaving daarvan, en de smokkel van antiquiteiten.
Antiquiteiten uit bijvoorbeeld Latijns-Amerika zijn al sinds de jaren zestig populair op de Europese kunstmarkt, waar ze veel geld opleveren. Omdat internationale wetgeving, en daarbij handhaving en toezicht, vaak minimaal is, ontstaat er een lucratieve, en vaak illegale, handel in dit soort objecten. Het gaat hierbij niet alleen om geld: ook het cultureel erfgoed, de identiteit van gemeenschappen wordt ontvreemd, stelt Oosterman.
Het is één voorbeeld van bedreigd cultureel erfgoed, en hierover precies gaat het onderzoeksprogramma ‘Heritage under Threat’, dat valt onder het LDE Centre for Global Heritage and Development. Samen met collega’s uit Delft en Leiden doet Oosterman onderzoek naar bedreigd erfgoed en naar de illegale handel daarin. “Voor dit onderwerp hebben we echt verschillende disciplines nodig.”
Wat houdt Heritage under Threat in?
“We proberen door middel van creatief denken en dialogen voeren tussen verschillende disciplines tot innovatieve oplossingen te komen met betrekking tot complexe vraagstukken rondom bedreigd erfgoed. Heritage under Threat kan gaan over kunstroof, het kan gaan over de smokkelroutes van antiquiteiten uit bijvoorbeeld Latijns-Amerika, het kan ook gaan over het verwoesten van erfgoed in Syrië of recent in Afghanistan. In onze groep werken verschillende disciplines nauw samen: sociologen en criminologen samen met juristen, historici, archeologen en geofysici.”
Oosterman publiceerde recentelijk een Edited Volume Crime and Art:
Lees meer over deze publicatie
U was één van de organisatoren van de succesvolle summer school Cross Border Transfer of Cultural Objects. Kunt u daar iets over vertellen?
“Volgens conventies zoals UNESCO mogen objecten niet zomaar over landsgrenzen verplaatst. Nationaal erfgoed mag dus niet zomaar een land verlaten. Toch zien we heel veel bewegingen van erfgoed-objecten die over grenzen gaan. Een deel van dat verkeer is legitiem, bijvoorbeeld musea die objecten aan elkaar uitlenen. Maar er bestaat ook een illegale stroom van objecten. Er is weinig consensus over wat we hiertegen kunnen doen, en er is weinig gespecialiseerde handhaving. We hebben gereflecteerd vanuit verschillende disciplines, naar welke wetgeving er bestaat en welke standaarden er bestaan om te voorkomen dat culturele objecten worden geplunderd, gesmokkeld, of onrechtmatig verhandeld.”
Heritage under Threat gaat onder andere over kunstroof, of over het smokkelen van antiquiteiten uit Latijns-Amerika, het kan ook gaan over het verwoesten van erfgoed in Afghanistan.'
Wat is het voordeel van samenwerken bij dit onderwerp?
“Als je alleen vanuit een juridisch of criminologisch perspectief kijkt, of alleen vanuit een archeologisch perspectief, kom je niet verder dan een eenzijdige blik. Doordat we perspectieven laten samensmelten, ontstaat er een meerkleurig beeld van de situatie, een compleet beeld. Tijdens de summer school gaf iemand een presentatie over wet- en regelgeving. Daarna gaf een archeoloog een presentatie over wat er op de grond gebeurt. En ik vertelde over handhaving. Zo kunnen we erachter komen hoe een bepaalde vorm van criminaliteit toch kan blijven bestaan ondanks dat er misschien wel wetten zijn of er handhaving plaatsvindt.”
Klopt het dat jullie ook samenwerken met de politie?
“Ja, we werken veel samen met niet-wetenschappers. Bijvoorbeeld met de Nederlandse politie, met Interpol en met ICOM (International Council of Museums). De sociale actoren betrekken bij ons onderzoek is heel belangrijk, noodzakelijk zelfs. We willen een wisselwerking met het veld, niet dat wij iets onderzoeken en zeggen: ‘hier, doe er maar wat mee’. We werken actief samen.”
Is het ingewikkeld: samenwerken met verschillende disciplines, met mensen van verschillende universiteiten en ook nog met mensen van buiten de universiteit?
“In essentie is het niet ingewikkeld. Het veld van mensen dat zich bezighoudt met kunstcriminaliteit is een relatief kleine groep. Je komt elkaar al snel tegen. En we hebben elkaar ook echt nodig.
Veel van ons onderzoek speelt zich af in de samenleving. Het is gebaseerd op veldwerk. Bij archeologen en geowetenschappers is dat logisch. Ook wij als sociologen, criminologen en juristen staan in verbinding met de samenleving. Daarom hou ik ook zoveel van deze samenwerkingen binnen LDE en met het veld. Het laatste wat ik zou willen, is dat we in de ivoren toren zitten. Wat mij juist zo trots maakt, is dat veel van onze wetenschappers in contact staan met het veld en werkelijk een bijdrage willen leveren aan de oplossing van een probleem. Samen kunnen we de stukjes van de puzzel bij elkaar leggen.”
Alleen komen we er niet, maar samen kunnen we de stukjes van de puzzel bij elkaar leggen en zo werkelijk iets bijdragen.'
Hoe ziet de samenwerking eruit in de praktijk?
“Wij ontmoeten elkaar met de hele LDE-groep één keer per jaar. Maar tussendoor heb ik met sommige mensen uit de groep veel contact. Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst organiseren we rondetafelgesprekken: wat willen we met Heritage under Threat de komende tijd doen, waar is behoefte aan? Wat het LDE-centrum heel goed doet, is ons op de hoogte houden van alles wat er speelt en wat relevant kan zijn: alle MOOCs, conferenties, subsidies. LDE heeft een groot netwerk, Heritage under Threat inmiddels ook. Het voelt soms als een soort positieve olievlek: wat wij doen is een kleine druppel die zichzelf uitspreidt.” |
Veel van ons onderzoek speelt zich af middenin in de samenleving'
Leiden-Delft-Erasmus The next ten years
Dit is een interview in het kader van het lustrum van Leiden-Delft-Erasmus Universities. De alliantie viert in 2022 haar tienjarig bestaan onder het motto the next ten years. Onderzoekers, studenten, docenten en bestuurders vragen we in een serie interviews naar hun kijk op de toekomst: wat gaat er veranderen in de wereld, in wetenschappelijk onderzoek en onderwijs? Wat hoop je in de komende tien jaar te bereiken en wat is een veelbelovend vergezicht voor de samenleving als geheel, the next ten years?
Lustrumsite Leiden-Delft-Erasmus 10 jaar
Tekst: Karst Oosterhuis
