Op de Europese Unie valt genoeg aan te merken, maar kiezers weten niet altijd hoeveel de EU ze oplevert. Fabian Amtenbrink, hoogleraar Recht van de Europese Unie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, pleit voor een weerbaarder Europa. ‘De huidige maatschappelijke en geopolitieke uitdagingen vragen om meer Europa.’
Is de Europese Unie een grootmacht op het wereldtoneel? Hoogleraar Fabian Amtenbrink kijkt even bedachtzaam omhoog. 'Dat is misschien een te rooskleurig beeld. Europa is zeker geen geopolitieke grootmacht. Ja, de EU is een belangrijke globale economische factor, maar ook dat is kwetsbaar.'
De-industrialisering in de individuele lidstaten is een van de oorzaken van die kwetsbaarheid. 'Op het gebied van geavanceerde technologische ontwikkelingen en van grondstoffen voor industrieën is de positie van de EU achteruitgegaan. Er is onvoldoende aandacht geweest voor de strategische positie en belangen van Europa en met name voor beleid dat de sleutelindustrieën behoudt.'
De covid-pandemie en de invasie van Rusland in Oekraïne wakkerden het besef aan dat Europa autonomer moet worden. 'Maar dat vergt enorme investeringen, zowel van overheden als van private partijen. Europa is wel bezig het tij te keren met de instrumenten en middelen die het beschikbaar heeft. Die worden bijvoorbeeld ingezet voor de groene en digitale transitie.'
Meer EU
Een autonomer Europa betekent in veel gevallen meer EU, terwijl nationaal vaak gepleit wordt voor minder, zelfs tijdens de Europese verkiezingscampagnes. Maar het is volgens Amtenbrink niet realistisch te denken dat je als land volledig soeverein kan zijn en tegelijkertijd de welvaart en concurrentiepositie op peil kunt houden.
De interne markt heeft de inwoners van de Europese Unie veel gebracht. Volgens het Centraal Planbureau bedragen de voordelen van handel in de EU voor Nederland ongeveer 3 procent van het BBP. En persoonlijke vrijheden, zoals het recht om in een ander EU-land te studeren, werken en je pensioen door te brengen, die volgens Amtenbrink niet onderschat mogen worden.
De interne markt is en blijft de hoeksteen van de Europese integratie, maar heeft een boost nodig.'
Toch is er ruimte voor verbetering. De Rotterdamse hoogleraar verwijst naar het recente rapport van de Italiaanse oud-premier Enrico Letta over het concurrentievermogen van de Europese Unie. 'Daarin staat kort gezegd het belang van de interne Europese markt benadrukt, maar ook dat we niet op onze lauweren mogen rusten. We halen er nog niet alles uit. De interne markt is en blijft de hoeksteen van de Europese integratie, maar heeft een boost nodig.'
Nexit
Na recente nationale verkiezingen zijn er genoeg kritische geluiden op ‘Brussel’. Ook in Nederland, en die kunnen doorwerken in de Europese verkiezingen. Het onlangs gepubliceerde hoofdlijnenakkoord ademt op sommige punten zo'n kritische benadering van Europa. 'Daarin wordt bijvoorbeeld gepleit voor een lagere EU-afdracht. Een klassiek onderwerp, het idee dat er te veel geld naar Brussel gaat.'
'Maar het EU-budget is ruim onder de twee procent van het bruto nationaal inkomen van alle lidstaten samen. In begrotingstermen is de EU dus allesbehalve een grootmacht. Op hetgeen Nederland écht afdraagt, op basis van zijn bruto nationaal inkomen, krijgt het nu al een korting van 1,6 miljard euro. Ik vraag me dan ook af hoe goed de onderhandelingspositie van Nederland is als het gaat om het eisen van nog een flinke korting.'
In begrotingstermen is de EU dus allesbehalve een grootmacht.'
Dat er soms gedreigd wordt met een Nexit vindt Amtenbrink problematisch. 'Juridisch gezien is uittreding een realistisch scenario. Maar voor wie is dit vooral een bedreiging, de EU of Nederland zelf? Zelfs voor het Verenigd Koninkrijk, de een na grootste Europese economie, heeft de terugtrekking uit de EU grote negatieve economische gevolgen gehad. Wat denk je dat de impact zal zijn voor Nederland met zijn open economie?'
Dat politici het verlaten van de EU als een verbetering kunnen suggereren is ook het gevolg van ingesleten gewoontes, denkt Amtenbrink. 'Successen worden nationaal geclaimd en mislukkingen toegeschreven aan Brussel. Zelfs politici die niet tegen de EU zijn, doen hier soms aan mee. De nationale politiek draagt weinig bij aan een positief imago van de Europese Unie.'
De EU moet absoluut hervormen, maar dat moet gericht zijn op het weerbaarder maken van de Unie.'
‘Je oogst wat je zaait’
'De EU moet absoluut hervormen, maar dat moet gericht zijn op het weerbaarder maken van de Unie. Het is onrealistisch te denken dat je de grote uitdagingen in de wereld in je eentje kunt aangaan.' Amtenbrink denkt dan aan grotere begrotingscapaciteit voor de noodzakelijke gemeenschappelijke investeringen, aan efficiëntere besluitvorming en een grotere rol voor het Europees Parlement.
En een verkiezingsstelsel met echte Europese politieke partijen, zoals eigenlijk werd bedoeld door de opstellers van de EU-Verdragen. 'Geen nationale politici die Europa ernaast doen, geen Europarlementariërs die zich met hart en ziel inzetten voor Europa, maar die bijna niemand kent in hun eigen land.' Dat zou betrokkenheid bij de Europese verkiezingen ten goede kunnen komen.
Je oogst wat je zaait: als je zo weinig doet aan het positieve imago van de EU, dan maak je het erg makkelijk voor degenen die hameren op de vermeende voordelen van een leven buiten de EU.'
'Je oogst wat je zaait: als je zo weinig doet aan het positieve imago van de EU, dan maak je het erg makkelijk voor degenen die hameren op de vermeende voordelen van een leven buiten de EU. Een Europees land dat buiten de EU handel wil blijven drijven, moet toch overeenstemming bereiken over de regels. En laat dat nou precies de reden zijn waarom in 1957 de Europese Economische Gemeenschap is opgericht.'
De oorlog in Midden-Europa kan Europese kiezers ook de ogen openen voor Europese integratie als vredesproject. 'Ja, er wordt soms lang vergaderd door de staats- en regeringsleiders en dan komt er om drie uur ’s nachts een compromis uit waarop iedereen wel iets aan te merken heeft. Maar elk compromis is beter dan het alternatief. Wat dat alternatief kan zijn in het ergste geval, is terug te lezen in de geschiedenisboeken over de twintigste eeuw …'
Tekst: Eric de Jager
Europese Verkiezingen: impact voor maatschappelijke vraagstukken
Leiden-Delft-Erasmus Universities besteedt in aanloop naar de Europese Verkiezingen aandacht aan actuele thema's. Wat is de invloed van de EU hierop, nu en in de toekomst? Vanuit verschillende vakgebieden schijnen wetenschappers hierop hun licht. Tot en met 6 juni 2024 zullen er 6 interviews verschijnen vanuit de Universiteit Leiden, TU Delft en Erasmus Universiteit Rotterdam. Volg de serie via deze site en via LinkedIn van Leiden-Delft-Erasmus Universities.
