Zeldzame metalen spelen een belangrijke rol bij de technologie die de EU nodig heeft om energie-onafhankelijk te worden, en bij het realiseren van 
de politieke doelen zoals gesteld in de Green Deal van de Europese Commissie. De markt in deze metalen wordt op dit moment gedomineerd door China.
“Westerse landen worden zich er steeds meer van bewust dat ze niet langer totaal afhankelijk zouden moeten zijn van China,” zegt dr. Jewellord (Jojo) Nem Singh. Nem Singh is universitair docent aan het International Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Het fundamentele probleem is dat China de productie en verwerking van zeldzame aardmetalen vrijwel volledig in handen heeft.”
De prijs van autonomie
Om strategische onafhankelijkheid te bereiken zal de EU moeten inzien dat we onze productie en consumptie al jarenlang alleen China te danken hebben.'
Nem Singh is in de Filipijnen geboren en heeft daardoor een pragmatische kijk op de opkomst van China – vrijwel geheel gevrijwaard van de wereldwijde machtsstrijd die vaak de politieke debatten in de Europese hoofdsteden kleurt. In zijn meest recente artikel (‘Mining our way out of the climate conundrum’) is het uitgangspunt dat de kosten van delfstoffenwinning eerlijker verdeeld moeten worden.
Nem Singh: “Om strategische onafhankelijkheid te bereiken zal de EU moeten inzien dat we onze productie en consumptie al jarenlang alleen China te danken hebben.”
Strategische autonomie betekent ook onafhankelijkheid van de Verenigde Staten, Rusland en Zuid-Afrika. “We zijn zo gewend aan lage prijzen voor grondstoffen, elektronica en consumptiegoederen. Als Europa regionale toeleveringsketens wil opzetten, dan moeten we de werkelijke prijs daarvan in ogenschouw nemen. Europa zal haar eigen rol in de winning van delfstoffen voor de groene transitie moeten heroverwegen.”
Opoffering
‘Opofferingspolitiek’ is een toepasselijke term uit de economische geografie waarmee Nem Singh de ethische kwesties van dit beleid duidt. “Het delven van zeldzame metalen gaat gepaard met hoge sociale, milieu- en gezondheidskosten,” zegt hij.
“Er is altijd wel iemand, ergens, die hiervoor iets moet opofferen. En op dit moment wordt daar binnen de EU niet openlijk over gesproken. Met haar weigering om zelf de broodnodige mijnen te ontwikkelen, schuift de EU deze nadelige effecten door naar ontwikkelingslanden.”
Alhoewel de gemeenschappen in en bij mijnbouwgebied de meeste schade ondervinden, delen zij ook in de economische winst deels als gevolg van diezelfde mijnbouw. “In plaats van een voortdurend geloof dat marktmechanismes de voordelen en nadelen voor het milieu zullen herverdelen, en problemen als marktfalen zullen oplossen, moet de EU juist strikte regels opstellen wat betreft het milieu en arbeidsomstandigheden."
"Daarnaast moet ze ook erkennen dat het belemmeren van nieuwe mijnbouwprojecten in Europa ertoe leidt dat metalen zoals kobalt, zeldzame aardmetalen en lithium ergens anders moeten worden gewonnen, onder veel slechtere sociale, juridische en milieuomstandigheden.”
Fundamenteel obstakel
De complexiteit van het EU-besluitvormingsproces vormt een fundamenteel obstakel voor de groene transitie.'
Nem Singh ziet diverse dissonanties tussen de publieke perceptie en de realiteit van mijnbouw: zoals de verwachting dat consumentenproducten goedkoper worden terwijl er steeds hogere ethische standaarden voor het productieproces gelden, de late reactie van de EU wat betreft grondstoffenonafhankelijkheid, de zeer ambitieuze politieke doelen van de Green Deal, en de politieke realiteit van hoe EU-lidstaten beslissingen nemen over nieuwe mijnbouwprojecten op ons continent.
“De complexiteit van het EU-besluitvormingsproces vormt een fundamenteel obstakel voor de groene transitie,” zegt hij. “Kijk bijvoorbeeld naar het handelsbeleid. Dankzij haar directe beleidsbevoegdheid kan de Europese Commissie beleid opstellen dat voor alle lidstaten geldt. Maar mijnbouwbeleid is een nationale expertise en daardoor speelbal van lokale politieke discussies.”
Veldwerk van Nem Singh en zijn collega’s laat zien dat de door de EU gestelde doelen vaak conflicteren met binnenlands milieu- en sociaal beleid. “Een EU strategie voor het opbouwen van binnenlandse en regionale toeleveringsketens heeft allen kans van slagen als de lidstaten nu meteen bereid zijn om hun mijnbouwindustrie te ontwikkelen,” zegt hij. “Maar het is juist heel moeilijk voor nationale overheden om nieuwe mijnen te openen.”
Luxepositie
Terwijl de klimaatcrisis voortraast moet de EU voor haar industriële concurrentievermogen allerlei zeldzame metalen zien te bemachtigen in markten waar China dominant is. “De EU denkt nog steeds in de luxepositie te verkeren dat het alle primaire materialen kan vergaren in een efficiënte wereldmarkt waar grondstoffen tegen eerlijke prijzen verhandeld worden,” zegt Nem Singh.
“Maar met politiek en economie steeds meer met elkaar verweven klopt dat al lang niet meer. Landen zoals China, Brazilië en Zuid-Afrika weten dat westerse landen naarstig op zoek zijn naar zeldzame aardmetalen. China gebruikt zijn monopolypositie om prijzen te beïnvloeden, eigen bedrijven te steunen en buitenlandse tegenhangers te verdringen. De Chinese overheid heeft bovendien geleerd hoe ze hun eigen verwerkingstechnologie moeten ontwikkelen, waardoor ze op de middellange termijn een concurrentievoordeel hebben.”
Een nieuw perspectief
De ambitieuze doelen van de Green Deal kunnen tot positieve verandering leiden omdat ze de politiek aansporen de discussie aan te gaan over wat nodig is. Nem Singh: “Wereldhandel is niet allesbepalend wat betreft de strategische toegang tot zeldzame aardmetalen. Ook de wil om te investeren in regionale toeleveringsketens speelt een heel belangrijke rol, met name voor de EU.”
Dit vereist een veranderde politieke instelling omdat mijnbouw nu eenmaal gepaard gaat met hoge investeringen en hoge kosten: het vooruitzicht is tien jaar lang verlies leiden met daarbij voortdurend het risico van instortende prijzen omdat de markt grillig is. “Dat zullen de EU-beleidsmakers aan de burger moeten uitleggen. Toegang tot grondstoffen is van zulk strategisch belang dat het marktperspectief niet langer leidend kan zijn.”
Take Home Messages
- De EU kan er niet langer op vertrouwen dat de markt al haar grondstof-problemen zal oplossen.
- Bij de strategische toegang tot zeldzame aardmetalen speelt ook de wil tot lokaal investeren een rol
Tekst: Hans van Wetzels
Dit is een interview uit de Leiden-Delft-Erasmus white paper 'Critical materials, Green Energy and Geopolitics: a Complex Mix'.
Lees alle interviews uit de White Paper in het Kennisdossier Kritieke Materialen en de Energietransitie en download de white paper via onderstaande bijlage.
