Smart Cities: je hoort de term rondzingen. In bestuurskamers, bij burgerplatforms, in de ICT-sector. Het is een gevolg van de snelle dataficering en digitalisering van steden. Hoe worden belangen afgewogen in de slimme stad en wat draagt daadwerkelijk bij aan de maatschappij? Het Centre for BOLD (Big, Open and Linked Data) Cities, een gezamenlijk initiatief van de Erasmus Universiteit Rotterdam, TU Delft en Universiteit Leiden, doet hier onderzoek naar.
Dr. Jiska Engelbert, als Associate Professor verbonden aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, is sinds 1 oktober Strategic Director bij BOLD Cities. We vroegen naar haar visie op Smart Cities, maar allereerst naar het werk van het Centre for BOLD Cities.
Welke ontwikkelingen vindt u, als strategisch directeur bij het Leiden-Delft-Erasmus Centre for BOLD Cities, belangrijk en kansrijk voor het onderzoek dat jullie doen?
'De belangrijkste ontwikkeling, die door Covid nog duidelijker is geworden, is dat overheden er steeds meer vanuit gaan dat dataficering en digitalisering de oplossing voor maatschappelijke problemen zijn. Zowel op landelijk, als op regionaal en gemeentelijk niveau zie je dat bijvoorbeeld terug in de prioriteit die het ontwikkelen van Corona apps en dashboards kreeg. Die ontwikkeling is voor BOLD Cities kansrijk. Want enerzijds kunnen we vanuit onze interdisciplinaire expertise overheden helpen om digitale technologieën in ethische principes en publieke waarden te verankeren. En anderzijds hebben we unieke kennis en tools om burgerbetrokkenheid een centrale plek in de digitale ambities van overheden te geven. Dat betekent bijvoorbeeld ook ook dat we overheden uitdagen om na te denken of en hoe dataficering en digitalisering onderdeel van de oplossing zijn.'
Vanuit uw eigen vakgebied gezien, wat zijn relevante vraagstukken als we kijken naar die toenemende digitalisering?
'Citizen participation en citizen involvement zijn zogenaamde buzzwords. Zelfs de grootste data-giganten en consultancy bedrijven vinden dat slimme steden of regio’s inclusief en op publieke waarden gestoeld moeten zijn. Dat die realisatie ook bij marktpartijen leeft is natuurlijk mooi. Maar de markt kan niet verantwoordelijk zijn voor het borgen van het publieke belang. Zeker niet omdat toenemende digitalisering gepaard gaat met toenemende privatisering en commerciële belangen in de stad, gemeente of regio. Het is dan ook cruciaal dat overheden deze verantwoordelijkheid nemen. Maar wat betekent dat voor de taakopvatting en werkprocessen van ambtenaren in verschillende overheden? Hoe moeten overheden hun rol als hoeder van publieke waarden vervullen? Wat hebben ze daartoe nodig, op het gebied van bijvoorbeeld regulering en governance? En, net zo, wat hebben burgers nodig om echt een aandeel in besluitvorming over “hun” slimme steden en regio’s te krijgen?'
We kunnen vanuit onze interdisciplinaire expertise overheden helpen om digitale technologieën in ethische principes en publieke waarden te verankeren.
Wat is uw visie op de verhoudingen tussen overheid en industrie als het gaat om dataficering, eigendom van data, gebruik van data in de stedelijke omgeving?
'Voor veel data-toepassingen en digitale innovaties is samenwerking tussen de overheid en industrie cruciaal. Niet in de laatste plaats omdat overheden specifieke kennis en kunde niet in huis hebben. Maar tegelijkertijd vind ik dat overheden zich minder onwetend richting die industrie op mogen stellen. Want expertise ten aanzien van dataficering in de stedelijke omgeving gaat echt niet alleen maar over technische en extreem specifieke kennis. Het gaat juist, vind ik, om het stellen van de relevante publieke eisen, kaders en vragen ten aanzien van de technologie. Dat kunnen publieke instellingen en overheden als geen ander.'
Naar welke steden in de wereld kijken u en uw collega-wetenschappers als relevante voorbeelden?
'Barcelona! Een paar jaar geleden was Barcelona, als stad en metropool, waar veel Nederlandse steden en regio’s nu zijn: zeer ambitieus om een internationale smart city koploper te zijn. Zo is het niet voor niets dat daar al zo lang de jaarlijkse Smart City Expo wordt georganiseerd. Maar het interessante is dat die ambitie, door allerlei bestuurlijke en politieke ontwikkelingen, is ingevuld vanuit het perspectief en het belang van de inwoners van Barcelona. Daardoor voert Barcelona nu vele rankings aan en staat te boek als een van de meest meest slimme en innovatieve steden ter wereld. Maar de stad heeft die status nu, juist omdat ze de macht van de grote platform-giganten wist te reguleren. Ze hebben wettelijk georganiseerd dat stadsbewoners de eigenaren van hun data zijn. Publieke digitale innovaties zijn belegd bij lokaal politiek bestuur.'
Is multidisciplinair werken, zowel in onderzoek als onderwijs een toegevoegde waarde als het gaat om het kennisgebied Smart Cities?
'Je kunt niet in een koker over digitalisering nadenken. Dat kan niet in de wetenschap, dat kan niet op het gebied van de regio, en dat kan ook niet op het niveau van de gemeente of de stad. We moeten dataficering en digitalisering weer als werkwoorden in plaats van zelfstandige naamwoorden zien en begrijpen. Dat betekent, letterlijk, dat we veel meer alertheid en aandacht moeten gaan inbouwen voor de mensen achter de technologie en voor de verschillende belangen van stakeholders in de slimme stad. Multidisciplinair werken, zoals we dat binnen ons onderzoek en onderwijs vanuit BOLD Cities doen, vormt dus de essentie van ons begrip van de slimme stad.'
