We kijken er al duizenden jaren naar en schrijven er de prachtigste poëzie over. Maar wat die mooie wolkenluchten precies teweeg brengen? ‘We zouden klimaat, biodiversiteit en duurzame maatregelen veel meer in samenhang moeten bestuderen’, zegt ‘wolkenprofessor’ Herman Russchenberg.
Door Rob Buiter
Wat is de relatie tussen wolken en het klimaat?
‘Zonder wolken zou het hier op aarde een graad of 6 á 7 warmer zijn. Dat hebben we te danken aan de reflectie van zonlicht op het wolkendek. Tenminste, dat wás altijd zo. Sinds wij de atmosfeer volpompen met extra broeikasgassen, begint het plaatje er toch iets anders uit te zien. Het afkoelende effect van het wolkendek wordt al meetbaar minder.'
'Waar hem dat precies in zit, begrijpen we nog niet helemaal. Om dat te ontdekken, moeten we wolken van alle kanten bestuderen. Van boven met satellieten, van onder met radar, maar liefst ook vanbinnen, met laser en stralingsmeters. Neemt de reflectie aan de bovenkant af? Worden wolken steeds meer een isolerende deken? Dat willen we begrijpen door de wolken nog uitgebreider te bestuderen.’
Hoe relevant is uw klimaatonderzoek voor het onderzoek aan biodiversiteit?
‘Ál het klimaatonderzoek is direct relevant voor de biodiversiteit! De wereldwijde verandering in temperatuur, neerslag, wind en ook de zuurgraad van de oceanen heeft directe gevolgen voor groeiseizoenen van planten, trekpatronen van dieren en noem maar op.'
'Die link tussen klimaat en biodiversiteit wordt pas echt evident wanneer we op regionale, of zelfs plaatselijke schaal kunnen gaan kijken. Daarom bestuderen we in Delft niet alleen de grootschalige effecten van een wolkendek, maar proberen we ook te begrijpen wat het lokale verschil is tussen het klimaat boven een kaal stuk zand, een grasvlakte, een bos of in een stad. Willen we de concrete effecten van klimaat op biodiversiteit kunnen begrijpen, dan moeten we de schaal van ons onderzoek verkleinen.’
Zijn de effecten van lokale klimaatmaatregelen op de biodiversiteit ook zo’n open deur?
‘Zeker niet. Als je op de schaal van een natuurgebied, een polder of een stad kijkt, dan worden de effecten een stuk minder voor de hand liggend. Neem alleen al het Urban Heat Island, het effect dat versteende steden ’s zomers een stuk warmer worden dan het bos daarbuiten. Je zou bij wijze van klimaatadaptatie kunnen denken: schilder alle huizen wit, zodat ze minder zonnewarmte absorberen.'
'Maar als je daaraan gaat rekenen, dan blijkt dat er in dat geval misschien juist wel meer warmte in de straten tússen die huizen blijft hangen die het toch al kwetsbare ‘groen’ in de stad nog meer bedreigt. De link met de biodiversiteit wordt nog evidenter bij aanpassingen om wateroverlast tegen te gaan. Grote waterbekkens om regenwater op te vangen bijvoorbeeld, hebben ook effecten op de aanwezigheid van muggen en zo wellicht ook op de verspreiding van infecties.’
We moeten de effecten van klimaatmaatregelen al op de tekentafel meenemen.’
Maar hoe weeg je die appels van het klimaat af tegen de peren van de biodiversiteit?
‘Maatregelen die de klimaatverandering moeten ‘mitigeren’ of tegengaan, of die de effecten ervan moeten opvangen, de zogeheten klimaatadaptatie, zullen we veel meer in samenhang moeten bekijken met de effecten ervan op de biodiversiteit.'
'Nu kijken we pas in tweede instantie naar de gevolgen van een windpark op zee op het onderwaterleven, of van een zonnepark op de natuur rond een weiland. Eventuele vogels die dan sneuvelen tegen de wieken van een windturbine zien we slechts als bijkomende schade van ons hogere doel: windenergie. Ik pleit voor een meer integrale benadering, waarbij we de effecten van klimaatmaatregelen op de biodiversiteit al vanaf de tekentafel meenemen in de planvorming.’
Dat maakt klimaatbeleid niet eenvoudiger. Bent u optimistisch over het behalen van de klimaatafspraken die de wereld in 2015 maakte?
‘Eerlijk gezegd denk ik niet dat we de Parijs-doelen, anderhalve tot maximaal twee graden opwarming, gaan halen. Ik vrees dat de wal het schip zal moeten keren. En dan kunnen we hier in ons paradijsje in West-Europa nog van alles bedenken, maar laten we ook en vooral eens kijken hoe we landen in Afrika en Azië kunnen helpen bij een duurzame transitie naar meer welvaart.'
Met sleutelen aan het klimaat kun je allerlei politieke conflicten over je afroepen.’
Zie u naast voorkomen van en aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering ook heil in klimaatengineering?
‘Mocht het écht uit de klauwen lopen, dan kun je denken aan het beïnvloeden van wolkenvorming, door deeltjes in de lucht te blazen. We rekenen ook al aan het vernevelen van zeewater door windturbines, waarmee je verkoeling kunt brengen in kustgebieden.'
'Maar begrijp me goed: dat zijn allemaal spreekwoordelijke brandweerauto’s die je voor de zekerheid achter de hand wilt hebben, maar die je liever nooit gebruikt. Met sleutelen aan het klimaat kun je allerlei politieke conflicten over je afroepen en het kan leiden tot verandering in biodiversiteitspatronen. De beste oplossing – voor klimaat en biodiversiteit – is het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen.’
Herman Russchenberg is hoogleraar Atmospheric Remote Sensing aan de TU Delft en directeur van het TU Delft Klimaatinstituut. Hij onderzoekt onder meer wat de invloed is van wolken, regen en kleine stofdeeltjes in de lucht op het klimaatsysteem.
Nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur'
Dit artikel komt uit de nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur' van van Leiden-Delft-Erasmus Universities. In deze paper pleiten wetenschappers en experts van buiten de universiteiten voor bescherming van eco-systemen tegen opwarming van de aarde.
De paper kunt u downloaden via onderstaande link of aanvragen via Katja Hoiting: k.hoiting@tudelft.nl
