MyFitnessPal, HeadSpace en Fatsecret: er komen steeds meer apps die claimen onze gezondheid te verbeteren. En ze worden massaal gedownload en gebruikt. Afgelopen decennium zijn digitale middelen voor zelfzorg snel belangrijker geworden. Met de coronacrisis, waarbij ons leven nog meer naar de online omgeving is verschoven, is dit in een versnelling gekomen.
Waar komt deze beweging van het quantified self vandaan en wat zijn de kanttekeningen bij deze trend? Matthew Dennis doet als ethicus en filosoof onderzoek bij de TU Delft naar digitaal welzijn. Hij pleit voor een keurmerk voor gezondheidsapps, om ethische normen te waarborgen.
Dr. Matthew Dennis is een onderzoeker in het internationale LEaDing Fellows Postdoc-programma van Leiden-Delft-Erasmus en verbonden aan de afdeling Values, Technologie and Innovation (VTI) van de faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM) aan de TU Delft. Zijn onderzoek gaat over zelfzorg-app-technologie of, zoals hij het noemt, digitaal welzijn.
Een ethische kijk op apps
Daarmee bedoelt Dennis niet alleen fysiek welzijn maar ook mentale gezondheid. Voorbeelden zijn apps voor fitness, voeding, meditatie en kennisontwikkeling. Dennis is gespecialiseerd in de vraag hoe online technologieën het beste geïntegreerd kunnen worden in ons leven. Hij kijkt hiernaar niet als techneut, maar vanuit een filosofisch en ethisch perspectief, met het menselijke karakter als uitgangspunt.
Technologie ontwerpen om ons leven te verbeteren
Op de TU Delft is steeds meer aandacht voor ethiek: wat ontwerp je met welk doel en hoe gaan mensen hier mee om. Matthew Dennis is verbonden aan een groep van de TU Delft die zich bezighoudt met waardegericht ontwerpen, het zogenaamde Design for Values Initiative. Dat zie je terug in zijn kijk op technologie. 'Digitaal welzijn gaat over de manier waarop we met online technologieën onze gezondheid kunnen besturen en ons leven kunnen verbeteren. In dit onderzoeksgebied analyseren we hoe het online en offline leven met elkaar verbonden zijn en hoe we technologie kunnen ontwerpen om ons welzijn daadwerkelijk te verbeteren.'
Jezelf verbeteren: vroeger en nu
Gezondheidsapps en je prestaties en voortgang willen meten lijkt een fenomeen van nu, dat vaak wordt gekoppeld aan individualisme en digitalisering van de samenleving, maar is dat ook zo? Dennis werpt hier een ander licht op: 'Het proces van jezelf evalueren en streven naar zelfontplooiing is niets nieuws. Het is van alle tijden en is zelfs terug te vinden in de Hellenistische periode. Maar tegenwoordig zijn het de bedrijven, met hun marketingstrategieën, die beweren dat ze met apps ons welzijn en geluk kunnen vergroten. Dat vind ik een nogal ambitieuze propositie. Veel van deze apps claimen invloed op ons fysieke, emotionele en sociale welzijn op een manier die vroeger vanuit onze sociale omgeving kwam, door onze vrienden en familie of van professionals zoals psychoanalytici en trainers. Ik vroeg mij af of een technologie dit kan vervangen, of we met een app echt in staat zijn om aan onszelf te werken.'
'Historisch gezien was zelfontplooiing altijd exclusief voorbehouden aan de sociaal-economische elite. Apps maakt het aan jezelf werken toegankelijk voor een veel grotere groep, ze zijn immers beschikbaar voor iedereen. Daarbij: het wordt leuk gemaakt door deze apps omdat er spelelementen en communicatiemogelijkheden in zitten. In de populaire app Headspace zie je hoeveel mensen er op dat moment wereldwijd aan het mediteren zijn. De makers spelen hier waarschijnlijk in op een behoefte aan gemeenschapsgevoel.'
Medische misinformatie en onrealistische schoonheidsidealen
'De gezondsheidsapps kunnen ook, vanuit ethisch oogpunt, problemen met zich meebrengen. Bijvoorbeeld fitness-apps die ongecontroleerd medisch advies geven en onrealistische schoonheidsidealen promoten. Ik denk dat we hier voorzichtig mee moeten zijn, om schade te voorkomen, met name bij apps voor jongeren die erg beïnvloedbaar zijn of kwetsbare ouderen. '
Gebrek aan regelgeving komt op zo'n grote markt eigenlijk nog zelden voor.
Regulering en een ethisch keurmerk voor gezondheidsapps
'Gezondheidsapps zijn momenteel niet gereguleerd. De methoden die deze apps aanbevelen werken misschien wel goed, maar zijn de idealen die ze promoten ook ethisch verantwoord? Ik denk dat we vanuit de wetenschap het publieke debat hierover moeten voeden, zodat beleidsmakers wetten kunnen maken. Gebrek aan regelgeving komt op zo'n grote markt eigenlijk nog zelden voor. Terwijl een instantie als de Reclamecodecommissie al heel lang bestaat. We hebben een soortgelijk toezicht nodig voor de markt van gezondheidsapps. Ook gebruikers zouden bekend moeten zijn met de ethische uitgangspunten van een app, voordat ze deze downloaden. Met dit in gedachten heb ik bij het European Institute of Innovation & Technology een voorstel over het aanscherpen van toezicht ingediend.'
Digitaal welzijn in tijden van corona
'Sinds het begin van de coronacrisis is het aantal downloads van gezondheidsapps enorm toegenomen. Veel mensen zullen komende maanden die apps gebruiken als een manier om met de coronamaatregelen om te gaan, bijvoorbeeld voor lichaamsbeweging en geestelijke gezondheid. Hopelijk zullen deze tools de kwaliteit van ons leven verbeteren en vinden we een goede balans in de mogelijkheden die de digitale wereld biedt. '
Het LEaDing Fellows-programma: internationaal wetenschappelijk talent in Zuid-Holland
Matthew Dennis is een van de 90 internationale postdocs uit het LEaDing Fellows postdoc-programma van Leiden-Delft-Erasmus.
De Universiteit Leiden, TU Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam, het Leids Universitair Medisch Centrum en Erasmus Medisch Centrum werken samen in het aantrekken van internationaal wetenschappelijk talent via het LEaDing Fellows postdocprogramma (deels gefinancierd door de EU vanuit het Marie Sklodowska Curie COFUND-programma).
Het LEaDing Fellows-programma biedt in totaal 90 postdocs, verdeeld over 3 opeenvolgende calls, een aanstelling voor 2 jaar bij één van de LDE-instellingen of medische centra. Het programma draagt bij aan de carrièreontwikkeling van pas gepromoveerden door mogelijkheden te bieden voor internationaal, sector-overstijgend en interdisciplinair onderzoek. Het stimuleert ook regionale en internationale netwerken tussen (niet) academische instituten.
Lees meer over LEaDing Fellows
