‘De ecologische noodsituatie is onze grootste bedreiging’, zegt milieuwetenschapper Paul Behrens die onder meer ons voedselsysteem onderzoekt. ‘En toch is er hoop. Ik denk dat we ons in de nabije toekomst afvragen waarom we de vereiste veranderingen niet eerder doorvoerden.’
Door Koos Dijksterhuis
Moeten we de voedselproductie, het verlies aan biodiversiteit en de klimaatverandering als verweven problemen aanpakken?
De uitstoot van onze voedselproductie kan de temperatuur 1,5 tot 2 graden verhogen’
Kunnen we deze problemen nog oplossen en een leefbare toekomst realiseren – een ‘bloeiende’ samenleving, zoals u het in uw boek noemt?
‘Ja, als we onze voedselproductie ombuigen naar een grotendeels plantaardig dieet met minder verspilling, vooral in landen met hoge inkomens. Voedseltransport is geen groot probleem, met slechts 6 tot 10 procent van de totale uitstoot van het voedselsysteem. Er zijn wel andere redenen om lokaal te eten, zoals betrokkenheid bij de voedselproductie en het ondersteunen van lokale boerderijen. Maar de nadruk moet liggen op minder gebruik van dierlijke producten.’
Kunnen we de groeiende wereldbevolking voeden binnen planetaire grenzen?
'Ja, dat kan. Er zou genoeg voedsel zijn, als we het niet langer aan koeien en varkens voeren, die het grotendeels omzetten in mest. Vlees is kunstmatig goedkoop, aangezien veel subsidies gerelateerd zijn aan de hoeveelheid land en de veehouderij neemt veel land in beslag.'
'Subsidies moeten worden gericht op milieubeheer, zoals bescherming van biodiversiteit en natuurontwikkeling, of op diversificatie van de gewassen met vooral peulvruchten. Voor meer eiwitten kun je ook denken aan precisiefermentatie, waarbij niet koeien maar micro-organismen zuivel kunnen maken uit gras. Of naar bronnen uit zee, zoals zeewier of algen.’
Denkt u dat dat gaat gebeuren? Overheden en bedrijven, boeren en consumenten lijken niet te willen veranderen.
‘Nou, we zullen wel moeten. Daarover bestaat wetenschappelijke consensus. Zonder verandering zal milieuschade een te hoge tol eisen van het landbouwsysteem. Uit onderzoek blijkt dat bij een temperatuurstijging van 1,5 à 2 graden de kans op misoogsten door extreme weersomstandigheden enorm zal toenemen.’
Hoe kunnen overheden en burgers ervan overtuigd worden dat serieuze maatregelen nodig zijn?
‘Het is een complex systeemprobleem, met veel aspecten. Het is niet zoiets als naar de maan gaan, wat een reeks extreem ingewikkelde maar hanteerbare technische problemen betekent. Daarbij is het individu meer met het voedselsysteem verbonden dan met andere systemen. Wat jij eet, heeft bijvoorbeeld direct invloed op de keuzemogelijkheden in de supermarkt en in het restaurant. '
'Gedrag laat zich moeilijk veranderen, maar als een minderheid van tussen de 10 en 40 procent van de bevolking een nieuwe norm aanneemt, kan dat de meerderheid op een omslagpunt doen belanden. Mogelijk naderen we dat omslagpunt bij plantaardige diëten. In Groot-Brittannië is vlees in de huidige periode van inflatie bijvoorbeeld sneller duurder geworden dan groenten, dat helpt. Tegelijk werken de gevestigde belangen tegen, zoals ook oliebedrijven decennialang klimaatontkenning financierden. Ik denk dat we ook beter met boeren moeten communiceren en hen moeten helpen bij de transitie.’
Hoe zou het landschap in Zuid-Holland eruitzien na de landbouwtransitie die u voorstelt?
‘Het biedt enorme kansen voor ander landgebruik. Zonder het inefficiënte gebruik van land voor vee kunnen we veel meer parken en natuur in de provincie hebben. Het boerenland zal gevarieerder zijn, met verschillende gewassen en landbouwstijlen. De transitie draait niet om het weglaten van vlees, maar om het uitbreiden van plantaardige keuzes: twintig soorten aardappelen in plaats van vier. Vergeten groenten zullen terugkeren.'
Twintig soorten aardappelen in plaats van vier. Vergeten groenten zullen terugkeren’
'Lucht en water worden veel schoner – we zouden in veel meer gebieden kunnen zwemmen. Meer natuur zou onze fysieke en mentale gezondheid verbeteren. Natuurgebieden zouden stormvloeden en overstromingen opvangen. De vegetatie zou koolstof vastleggen en in de bodem brengen. De samenleving zou floreren! Als het zover is, zullen we ons afvragen waarom we die veranderingen niet eerder hebben doorgevoerd.’
Hoe krijgen studenten de kennis die nodig is om zo’n bloeiende samenleving te realiseren?
‘Samen met collega’s van Erasmus en Delft geef ik een honours-cursus over duurzaamheid, waaronder de overstap op plantaardiger diëten. We laten studenten bijvoorbeeld samenwerken met iemand van een organisatie in de samenleving. Die afgevaardigde stelt een open vraag over een duurzaamheidsopgave, zoals: hoe kan Delft overstappen op een plasticvrije kantine? Of: hoe kan de Leidse Hortus botanicus gezonde voeding stimuleren? Samen met de afgevaardigde ontwerpen ze vervolgens mogelijke interventies en onderzoeken de effectiviteit ervan.’
Paul Behrens is universitair hoofddocent Environmental Change aan de Universiteit Leiden. Hij schreef het boek The Best of Times, The Worst of Times: Futures from the Frontiers of Climate Science. Daarin laat hij zien hoe we met onze economie, energiesysteem, landgebruik en voeding een gezondere en gelukkigere toekomst kunnen verwezenlijken.
Nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur'
Dit artikel komt uit de nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur' van van Leiden-Delft-Erasmus Universities. In deze paper pleiten wetenschappers en experts van buiten de universiteiten voor bescherming van eco-systemen tegen opwarming van de aarde.
De paper kunt u downloaden via onderstaande link of aanvragen via Katja Hoiting: k.hoiting@tudelft.nl
