Econoom Dirk Schoenmaker wil helpen de grote problemen van deze tijd op te lossen. Hij werkt samen met onder meer ecologen en schopt tegen heilige huisjes binnen de economie. ‘De hele doelstelling binnen het economische denken moet veranderen.’
Door Hans Wetzels
Voelt u zich geen roepende in de woestijn binnen de financiële wereld?
‘Ik ben eigenwijs als wetenschapper. We zitten op een maatschappelijk kantelpunt en de wetenschap heeft de kracht van ideeën. De wetenschap kan helpen de kanteling te versnellen.'
'Dat de economie dermate in tegenspraak is met duurzaamheid dat we niet meer verder kunnen op deze manier, is duidelijk. Onze rol is om het onderliggende paradigma te veranderen, want pas als je dat verandert, ben je krachtig in je oplossingen.’
Als economen moeten we de logica omarmen dat er planetaire grenzen bestaan.’
Bedoelt u een ander paradigma om daarmee de economie te verduurzamen?
‘De vraag hoe we de economie duurzamer kunnen maken, is de verkeerde vraag. Je moet je afvragen hoe de financiële sector kan bijdragen aan het oplossen van het milieuvraagstuk. Dat is een wezenlijk verschil. Als economen moeten we de logica omarmen dat er planetaire grenzen bestaan.'
'De hele doelstelling binnen het economische denken moet veranderen. Van alleen financiële winst naar winst voor de samenleving. Dat kan alleen door planetaire grenzen rond klimaat en biodiversiteit te respecteren. Dat betekent buiten je gekende wereld treden en dat is wat financiële mensen vaak niet durven.’
Hoe kunnen we de economie en de financiële sector inzetten om weer binnen de planetaire grenzen te komen?
'Klimaat en milieu moeten doelen op zich worden. Het milieu weer gezond maken is gewoon een zelfstandig doel en biodiversiteitsverlies tegengaan is dat ook. Economen willen graag voor Schiphol uitrekenen wat het koolstofbudget is, daar een CO2-prijs aanhangen, dan wat doen met schone vliegtuigbrandstoffen en dan zou alles zijn opgelost. Maar als je startpunt van denken de ecologie is, dan is helder dat we gewoon minder moeten gaan vliegen. Dat is een hoeveelheidslogica waar de gemiddelde econoom van gruwelt.’
De markt gaat niet leveren wat we nodig hebben’
Hoe kunnen we die verandering bewerkstelligen als de markt nog steeds naar fossiele brandstoffen en intensieve landbouw toetrekt?
‘De markt alloceert automatisch op het hoogste financiële rendement, dus de markt gaat niet leveren wat we nodig hebben. Het huidige neoklassieke marktdenken voer ik terug tot op het utilitarisme van Bentham: the greatest good for the greatest number. Dat vertaalt zich in een economie die vooral kijkt naar het hoogste financiële rendement, zonder echt te letten op verdeling of het milieu.'
'Ik pleit voor een terugkeer van de filosofie van John Rawles, die uitging van rechtvaardigheid en eerlijkheid. Binnen dat denken hebben alle belanghebbenden rechten en die mag je niet aantasten. Als de klimaatdoelen van Parijs nu de maatschappelijke norm zijn, mag je die niet schenden. Juist omdat we de rechten van álle belanghebbenden in ogenschouw moeten nemen. Daar reken ik toekomstige generaties ook onder.’
Hoe zou die filosofie van rechtvaardigheid er concreet uitzien?
‘Als jij een bedrijf bent en je gaat opeens de milieu-impact van boren naar gas op de Waddenzee meenemen in je overwegingen, dan denk je wel twee keer na voor je aan zo’n project begint. Nu zie je bedrijven druk uitoefenen om maar toestemming te krijgen om te gaan boren in zulke gebieden. In ons huidige neoklassieke model zie je verlies aan biodiversiteit als een externaliteit. Je gaat wat rommelen met wat waarborgen en investeert wat geld in biodiversiteitsprojecten om de schade van je bedrijfsactiviteiten af te kopen. '
'Maar als je die biodiversiteit meeneemt in het vaststellen van je bedrijfskoers, dan zou je die vergunning niet eens aanvragen. Omdat heel duidelijk is dat je daarmee de natuur ernstig gaat aantasten. Als je meters wilt maken met de klimaattransitie, moet je die manier van denken dus aanpassen. Dat is precies de rol die wetenschappers volgens mij moeten spelen.’
Het systeem moet anders en ik moet als econoom nu opeens ecologie als een eigenstandig doel gaan zien.'
Hoe gaat u daar als wetenschapper dan precies mee om?
‘De wetenschap kan die kanteling versnellen door tussen instituten de handen ineen te slaan en met een multidisciplinaire blik te kijken. Het systeem moet anders en ik moet als econoom nu opeens ecologie als een eigenstandig doel gaan zien. Voor mij helpt het dan als ik de andere onderdelen van het probleem ook snap. Ik werk daarom veel samen met Wageningen, maar ook met het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden.'
'Die multidisciplinariteit moet niet alleen in je kennis, maar ook in je houding zitten. Ecologen willen de economen heus wel helpen met het vinden van goede oplossingen. Maar dan moet de econoom niet alsnog economie belangrijker maken dan de rest. Je moet eerst de ecologie als doel op zichzelf identificeren, anders loopt alles spaak.’
Dirk Schoenmaker is hoogleraar Banking and Finance aan de Rotterdam School of Management (RSM) van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij onderzoekt onder meer verduurzaming binnen de financiële sector en Europese financiële integratie.
Nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur'
Dit artikel komt uit de nieuwe white paper 'Verbind Klimaat en Biodiversiteit voor maatschappij, economie en natuur' van van Leiden-Delft-Erasmus Universities. In deze paper pleiten wetenschappers en experts van buiten de universiteiten voor bescherming van eco-systemen tegen opwarming van de aarde.
De paper kunt u downloaden via onderstaande link of aanvragen via Katja Hoiting: k.hoiting@tudelft.nl
