Hoe werkt de wereldwijde handel in metalen eigenlijk? Waar gaat het mis en hoe kunnen we deze keten accuraat in dienst stellen van de energietransitie? Industrieel ecoloog Benjamin Sprecher laat het zien. ‘Nieuwe mijnen zijn belangrijk, maar bij de raffinage van metalen zit ook een bottleneck.’
Het is overal te winnen, uit zeewater en zelfs graniet: lithium. Er is steeds meer van nodig, voor batterijen in met name elektrische auto’s. Als je het overal vandaan kunt halen, waarom komt het dan voor het overgrote deel uit Australië, zoals te zien is in een schema van Benjamin Sprecher en collega’s?
Sprecher verdiepte zich de toeleveringsketens van metalen die nodig zijn voor de energietransitie. ‘In Australië zijn van oudsher veel mijnbouwbedrijven actief. Het is een leeg land, alle ruimte voor mijnbouw dus. Er is een goed opgeleide beroepsbevolking en de wetgeving is minimaal.’
Mijnbouwbedrijven hoeven daardoor geen rekening te houden met strenge milieuvoorschriften en kunnen relatief goedkoop aan de slag. ‘Op die manier is het historisch zo gegroeid dat Australië groot werd in lithium-winning.’
De prijs die mensen nu bereid zijn te betalen voor de producten, is alleen haalbaar met goedkope mijnen. Zonder hightech en zonder netjes om te gaan met afval en met mensen
Race naar de bodem
Ook in Afrika kwamen op die manier veel mijnactiviteiten tot stand. Zeker, het continent is rijk aan grondstoffen. Maar dat er veel mensen beschikbaar zijn die voor weinig geld willen werken en dat regelgeving voor veiligheid en milieu nagenoeg ontbreekt, speelt ook een rol. ‘Zo is een race naar de bodem ontstaan. De prijs die mensen nu bereid zijn te betalen voor de producten, is alleen haalbaar met goedkope mijnen. Zonder hightech en zonder netjes om te gaan met afval en met mensen.’
Hoe dat eruitziet? ‘Ik was pas nog in Armenië. Daar zag ik enorme meren vol giftig afval rond kopermijnen.’ Er gebeuren soms vreselijke rampen. In 2019 werd het Braziliaanse dorpje Brumadinho inclusief 272 inwoners weggevaagd door een modderlawine: de berg opgestapeld afval uit de ijzermijn was gaan schuiven.
Schaalvoordeel
De grootste speler in de metaalwinning is China. Daar vertellen de hiervoor genoemde aspecten niet het hele verhaal. ‘China is vergeleken met andere landen erg goed geworden in het winnen en verwerken van metalen. In de jaren tachtig van de vorige eeuw startte de overheid onder slechte werkomstandigheden veel metaalindustrie op. De werkomstandigheden zijn inmiddels beter, maar het schaalvoordeel dat toen is opgebouwd, blijft.’
Europa lijkt wel met 3-0 achter te staan, terwijl we voor onze Green Deal veel meer metaal nodig hebben. ‘Behalve lithium is er in Europa simpelweg niet genoeg beschikbaar van de meeste metalen, al vind je in Zweden wel nog behoorlijk wat zeldzame aardmetalen.’ Sprecher las vlak voor het interview in het Financieele Dagblad dat een oude mijn bij het Franse dorpje Échassières mogelijk een aanzienlijke bron van lithium wordt, voldoende om jaarlijks 700.000 auto’s van batterijen te voorzien. De lokale bevolking lijkt positief te staan tegenover de plannen van de Franse mijnbouw-multinational Imerys.
De weg van procedures en voorbereiden is nog lang en er is ook nog die race naar de bodem om mee af te rekenen. Mens en milieu sparen en toch concurreren met bestaande Australische lithium-mijnen? Sprecher volgt het met belangstelling. ‘Ik hoop dat het lukt, op een sociale en schone manier en met de Europese overheidssteun die nodig is. Eigen Europese mijnbouw is belangrijk, enerzijds om te laten zien dat het netjes gedaan kan worden en anderzijds om minder gevoelig te worden voor geopolitieke spanningen. Ook is méér mijnbouw essentieel om het tempo van de energietransitie op te voeren.’
Raffinage ligt óók vooral bij China
Met alleen meer en verantwoorde mijnbouw zijn we er nog niet. Sprecher: ‘Een nog groter probleem is raffinage, de verwerking van de ertsen en metalen via complexe chemische processen. Ook hierbij is het China die door gerichte investeringen het beste in staat is om bijvoorbeeld miljoenen lithium-batterijen te produceren. In Europa hebben we hier tot nu toe weinig in geïnvesteerd.’
Met lede ogen ziet Sprecher aan hoe de discussies aan verlopen rond bijvoorbeeld de giftige uitstoot van staalfabriek Tata Steel in IJmuiden. ‘Natuurlijk wil je niet naast zo’n fabriek wonen. Maar we willen ook niet afhankelijk zijn van China.’
Nieuwe, schone technologie staat klaar! Het kost alleen wel een paar miljard om die in gebruik te nemen.'
Is het kiezen tussen twee kwaden? Nee, er is een andere manier. ‘Nieuwe, schone technologie staat klaar! Het kost alleen wel een paar miljard om die in gebruik te nemen. China doet dat gewoon, maar hier is de uitkomst van de discussie misschien wel dat de fabriek verdwijnt en we alsnog afhankelijk worden van het buitenland voor staalproductie.’
Een miljard meer of minder
Een miljard meer of minder leek nauwelijks een rol te spelen toen er coronasteun nodig was in 2020. Of toen de overheid tijdens de financiële crisis in 2008 de banken Fortis en ABN Amro opkocht voor bijna 17 miljard euro. Dit soort doortastende miljardeninvesteringen dienden in het verleden meestal om een status quo te behouden. Nu moeten ze plaatvinden om juist een verandering teweeg te brengen, en dat lijkt moeilijker te liggen.
Sprecher hoopt dat schone staalproductie door Tata Steel, en ook nieuwe mijnen en raffinage-industrie in Europa, toch de miljarden aan overheidssteun zullen krijgen nodig zijn om de energietransitie voor elkaar te kunnen krijgen. ‘Het netwerk van mijnbouwbedrijven, handelshuizen en de London Metal Exchange – inderdaad, een soort bloemenveiling van Aalsmeer, maar dan voor wereldwijde metaalhandel – heeft nu te veel last van varkenscycli.'
'Dat gebeurde bijvoorbeeld met lithium. Ongeveer tien jaar geleden investeerden marktpartijen er veel in, omdat ze voorzagen dat de vraag zou stijgen vanwege de opkomende markt voor elektrische auto’s.’ De vraag viel uit - eindelijk toch tegen, waarop de prijs kelderde. ‘Nu er wél meer vraag is, blijft het aanbod achter omdat marktpartijen zich niet weer willen branden aan grillig overheidsbeleid.’
Europa kan eisen dat producten kwalitatief goed zijn, dat ze milieuvriendelijke gefabriceerd zijn, maar ook dat materialen uit Europa moeten komen. Dan gaat de industrie zorgen dat dat ook gebeurt.’
Nu loopt het stroomnet vast
‘Het is heel moeilijk alle actoren in de rij zo op elkaar af te stemmen dat vraag en aanbod in evenwicht zijn’, zegt Sprecher. ‘Als één partij niet meedoet, houdt het op en zijn anderen voor niets gaan investeren. Zo durfde de Nederlandse Marktautoriteit (ACM, red.) het niet aan om de stroomnetcapaciteit uit te breiden. Nu loopt daardoor het net vast op het groeiend aantal zonnepanelen.’ We hebben helder industriebeleid nodig, concludeert Sprecher, in de vorm van financiële steun en harde toezeggingen over regelgeving.
‘Europa kan eisen dat producten kwalitatief goed zijn, dat ze milieuvriendelijke gefabriceerd zijn, maar ook dat materialen uit Europa moeten komen. Dan gaat de industrie zorgen dat dat ook gebeurt.’ Dan komen er wel botsende belangen, voorziet hij. Burgers zullen ageren tegen de komst van een nieuwe mijn of fabriek. ‘Schone technologie, goede werkomstandigheden en het belang van deze industrie op Europees grondgebied, moeten het toch mogelijk maken.
Dr. Benjamin Sprecher is universitair docent aan de faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft. Hij is expert op het gebied van de toeleveringsketen van kritieke metalen. In Delft onderzoekt hij hoe kwantificering van milieueffecten kan bijdragen tot duurzaam, circulair productontwerp.
White paper Grondstoffen, Geld en Geopolitiek
Om vanuit de wetenschap kennis en oplossingsrichtingen aan te reiken schreven zeven wetenschappers van de samenwerkende Leiden-Delft-Erasmus Universiteiten de paper ‘Grondstoffen, Geld en Geopolitiek: naar een duurzame en sociale transitie in Europa’. De paper is een initiatief van de Circular Industries Hub van het LDE Centre for Sustsianbility. In de paper wordt uitleg gegeven over de energietransitie, een overgang van fossiele brandstoffen naar metalen.
Lees alle artikelen uit de white paper Grondstoffen, Geld en Geopolitiek, download het PDF-bestand hier.
